1. Teşbih ( Benzetme )

Aralarında çeşitli yönlerden ilgi bulunan iki kavram ya da varlıktan birinin bsnzetilmesiyle yapılan söz sanatıdır.

>> Benzeyen : Ortak özellikte zayıf olandır.
>> Kendisine Benzetilen : Ortak özellikte güçlü olan ve gerçek anlamından sıyrılan unsurlardır.
>> Benzetme Edatı : -cesine,-leyine,-ce gibi ekler yerini tutar.
>> Benzetme Yönü : Niteliğin belirtilmesini sağlayan ortak özelliktir.


Benzetme Çeşitleri 4 Tanedir;

a) Ayrıntılı Teşbih
b) Pekiştirlmiş Teşbih
c) Kısaltılmış teşbih
d) Yalın benzetme

 

a ) Ayrıntılı ( Tam ) Teşbih : Dört ögesi bulunan teşbihtir.

 

Örnek :

 

Bir ceylan gibi bakıyor zaman

Suda sabun gibi eriyor zaman

 

b ) Pekiştirilmiş Teşbih : " Benzetme edatı  " bulunmayan teşbihtir.

 

Örnek : 

 

Ufuk bir tilkidir, kaçak ve kurnaz.

 

 

DipNot : Buradaki " tilkidir " sözcüğü pekiştirilmiş teşbihtir.

 

 

c ) Kısaltılmış Teşbih : " Benzetme yönü " bulunmayan teşbihtir.

 

Örnek :

 

Türkiye cennet gibidir.

 

DipNot : Burada benzetme yönü olmadığından kısaltılmış teşbihtir .

 

 

d ) Teşbih - i Beliğ ( Yalın Benzetme ) : Sadece benzetmenin temel unsurlarıyla ( benzeyen / kendisine benzetilen ) yapılan teşbihtir.

 

Örnek :

 

Mühür gözlüm seni elden

Sakınırım kıskanırım.

 

 

2. İstiare ( Eğretilme )

Bir sözün benzetme amacıyla başka bir sözün yerine kullanılmasıdır.İstiare üçe ayrılır ;

a) Açık istiare
b) Kapalı istiare
c) Alegon

 

 

Örnek :

Saçlarına yıldız düşmüş
koparma anne !


3. Mecazımürsel ( Ad Aktarması )

Benzetme amacı güdülmeden bir kavramın ilgi yoluyla başka bir kavram yerine kullanılmasıdır.

Örnek :

Gizli bir akis kalmış gelip geçen her yüzden
Küflü aynalarında,küflü aynalarında.


4. Teşhis ( Kişiselleştirme )

İnsan dışında canlı veya cansız varlıkları,düşündn ve hareket eden bir insan kişiliğinde göstermektir.

Örnek :

Eğilmiş arza,kanar muttasıl
kanar güller

Dunur alev gibi dallarda kanlı
bülbüller


5. İntak ( Konuşturma )

İnsan dışındaki varlıklara konuşturma özelliği vermektir.

Örnek :

Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim
Minicik gövdeme bağlı Kafdağı

 

6.Tezat

Anlamca birbirine karşıt olan sözcükleri bir arada kullanmaktır.

Örnek :

Ölüm bize yakın ne uzak ölüm
Ölümsüzlüğü tattık bize ne yapsın ölüm

 

 

DipNot : Altı çizili sözcükler zıt anlamdır ve bir arada kullanıldığı için tezat olmuştur.Yanlış yapmazsınız herhalde :)

7.Kinaye ( Değinmece )

Sözcüğü ya da söz öbeğini hem gerçek hem mecaz anlama gelecek şekilde kullanmaktır

Örnek :

Bir güzelin aşığıyım erenler
Onun için taşa tutar el beni


8.Tevriye

İki anlamı olan sözcüğü iki anlama gelecek şekilde kullanmaktır.

Örnek :

Ulusun,korkma nasıl böyle bir imanı boğar
Medeniyet dediğin tek dişi kalmış canavar


9. Tariz ( İğneleme )

Bir cümlede söylenen sözün tam tersini kastetmektir.

Örnek :

Kışlalar saye-i şahaneıde
cennet gibidir

Bir giten sonra içinden gâvur
olsa çıkamaz.


10.Cinas ( Sesteşlik )

Söyleniş ve yazılışları bir anlamlı farklı iki sözcüğü bir arada kullanmaktır.

Örnek :

Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Arşa çıkan akibet yer yer seni


11. Mübalağa ( Abartma )

Bir durumu olduğundan büyük veya küçük göstermedir.

Örnek :

Bir ah çeksem dağı taşı eritir
Gözüm yaşı değirmeni yürütür.


12. Hüsnütalil ( Güzel Nedene Bağlama ) 

Bir şeyin oluşunu asıl nedeninden başka bir nedene bağlamaktır.


Örnek :

Bir an önce görülsün diye Akdeniz
Toroslarda ağaçlar hep çocuk kalır.


13. Tecahülüarif ( Bilip De Bilmemezlikten Gelme ) 

Bildiği bir şeyi görünerek anlatmaktır.

Örnek :

Çay ağır akar yorgun mu bilmem
Mehtabı hasta mı solgun mu bilmem


14. İstifham ( Soru Sorma )

Duygu ve anlatımı güçlendirmek için herhangi bit yanıt beklemeden soru sormadır.

 

Örnek :

Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?



15. Telmih ( Hatırlatma )

 

İnsanlar tarafından bilinen,geçmişteki bir olaya,ünlü bir kişiye,bir atasözüne veya bir şiire işaret etme sanatıdır.

Örnek :

Çarmıha gerilmiş bir İsa'yım
Damla suya eyledi aşk beni.


16. Tenasüp ( Uygunluk )

 

Anlamca birbiriyle ilgili sözükleri bir arada kullanma sanatıdır.

Örnek :

Artık demir almak günü gelmişse zamandan

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.

17. İrsalimesel

 

Şiirde anlatımı etkileyici kılmak için atasözü ya da özdeyiş kullanma sanatıdır.

Örnek :

Her şeyin fazlası zararlıdır ya
Fazla şiirden öldü Edip Cansever


18. Seci ( İç Kafiye )

 

Düz yazıda sözcüklerin uyaklı olabilecek biçimde kullanılmasıdır.Özellikle Divan nesrinde kullanılmıştır.

Örnek :

Ey gözlerin nuru,gönüllerin süruru,başımızın tacı,ehl-i dilin miracı ; gönüllerin ziyası,dil hastasının şifası !


19.Leff ü Neşr

 

Genellikle bir dizede en az iki şey söylenip sonraki dizede bunlarla ilgili benzerlik ve karşıtlıkların verilmesidir. İkiye ayrılır :

 

a. Düzenli leff ü neşr

b. Düzensiz leff ü neşr

Örnek :

Baran değil şafak değil,ebr-i seher değil
Gözyaşıdır,ciğer kanıdır,dud-ı ahtır.

 

 

DipNot:İlk dizede kelimeleri verip değil diyerek ikinci dizede budur diyerek leff ü neşr olmuştur.

 

 

20.Tekrir

 

Anlatımın etkisini güçlendirmek ve sözün etkisini arttırmak icin bir sözcüğün ya da söz öbeğinin tekrarlanmasıdır.

 

 

Örnek :

 

Kimsesiz hiç kimse yok her kimsenin var kimsesi

Kimsesiz kaldım yetiş ey kimsesizler kimsesi

 

 

21. Aliterasyon 

 

Şiirde ahenk oluşturmak için ünsüz harflerin tekrarlanmasıdır.

 

 

Örnek :

 

Eylül'de melül oldu gönül soldu da lale

Bir Kâküle meyletti gönül geldi bu hale

Gelmez bu âlem neyleyim fazla suale

Bir haile ömrüm ki alınmaz bir kâle

 

 

DipNot : Bu dizelerde " L " ünsüzü tekrarlanarak alitreasyon yapılmıştır.

 

 

22. Asonans

 

Ahengi sağlamak için ünlü tekrarı yapmaktır.Başka bir deyişle aliterasyonun tam tersi diyebiliriz . :)

 

 

Örnek : 

 

Ben nice gözle nice denizle nice gazelle

Rimle gördüm rimle bildim rimle yaşadım seni

 

 

DipNot : Buradaki " e " ünlüsü tekrarlanarak asonans yapılmıştır.

 

 

23. Rücu 

 

Sözün etkisini arttırmak için daha önce söylediği düşünceden dönüp tam tersini söylemektir.

 

 

Örnek :

 

Makber mi nedir şu gördüğüm yer

Ya böyle reva mı cay-ı dilber

Bir tecrübedir bu,hiledir bu

Yok,mahvıma bir vesiledir bu

 

 

DipNot :Buradaki üç satırda düşüncesini söylüyor ama son satırda tam tersini söylüyor.